Ανατολικός Γράμμος (Ν. Καστοριάς)

Ανατολικός Γράμμος - Λίμνη Γκίστοβα - Βλαχόστρατα - Νεστόριο - Δαμασκηνιά - Επταχώρι (25-28 Οκτωβρίου 2025) με το περι.πολ.ο Αττικής. (peripolo.gr)

Σε αυτή την εξόρμηση θα εξερευνήσουμε τον Ανατολικό  Γράμμο. Ο Γράμμος, με την πιο «περήφανη» κορυφή του στα 2.520 μέτρα, είναι το τέταρτο μεγαλύτερο σε ύψος βουνό της Ελλάδας. Από τις πλαγιές του πηγάζουν οι ποταμοί Αλιάκμονας και Σαραντάπορος.

Στις παρυφές του, περικυκλωμένο από καταπράσινες εκτάσεις, τρεχούμενα νερά και σπάνιο φυσικό πλούτο, σχηματίζεται ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς. Μετά από πρόσφατες καταγραφές της πλούσιας χλωρίδας και πανίδας αλλά και των σπάνιων τύπων οικοσυστημάτων που φιλοξενεί, ο Γράμμος συμπεριλαμβάνεται ανάμεσα στα σημαντικότερα καταφύγια των πουλιών και της αρκούδας και εντάσσεται στο Δίκτυο Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Θα πεζοπορήσουμε στην αλπική λίμνη Γκιστόβα  σε υψόμετρο 2.400μ - στην οποία ζουν σπάνια αμφίβια είδη Αλπικού Τρίτωνα.

Ιστορικά, στον Γράμμο εκτυλίχθηκε κατά το 1948-1949 η τελική και σκληρότερη φάση του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, που οδήγησε στην οριστική ήττα του Δημοκρατικού Στρατού από τον Εθνικό Στρατό.

Μείζονα θέση στο Γράμμο κατέχουν τα  μνημεία της εποχής του Εμφυλίου πολέμου και ειδικότερα τα αμυντικά και άλλα κτίσματα που άφησε πίσω του ο ΔΣΕ. Πολυβολεία, αμπρί, χαρακώματα, σχολεία, αποθήκες πυρομαχικών, κτίρια τηλεπικοινωνιών, εστίασης , το νοσοκομεία τα  οποία  είναι διάσπαρτα σε όλο τον χώρο που κατείχε ο ΔΣΕ στην περιοχή του Γράμμου.

 Θα πεζοπορήσουμε στην Βλαχόστρατα και θα επισκεφθούμε το ανοιχτό Μουσείο του νοσοκομείου του ΔΣΕ.

Θα γνωρίσουμε το Νεστόριο το παραδοσιακό χωριό με τα πέτρινα σπίτια και τα λιθόστρωτα καλντερίμια δίπλα στον  ποταμό Αλιάκμονα και θα επισκεφθούμε το Μουσείο Μνημείο  του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΔΣΕ. Θα πεζοπορήσουμε στους καταρράκτες της  Άγ Άννας.  Θα επισκεφθούμε την γιορτή  Κάστανου στο χωριό Δαμασκηνιά και θα γνωρίσουμε το όμορφο χωριό Επταχώρι.

25 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

Αναχώρηση  με κατεύθυνση το Νεστόριο. Πριν φθάσουμε στο Νεστόριο  θα πάρουμε το μονοπάτι για τους καταρράκτες της Αγ. Άννας.

Εκεί η φύση έχει ζωγραφίσει έναν εξαίσιο και ρέοντα πίνακα με κύρια συστατικά τη ροή και τη βοή του νερού. Από εκει θα ανέβουμε στη Μονή Τσούκα. Το Καθολικό της Μονής είναι κτισμένο στη στέψη ενός επιβλητικού μονόλιθου και είναι αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή.  Λίγο χαμηλότερα στον ίδιο βράχο κρύβεται το μονύδριο των Ταξιαρχών.  

 26 Οκτωβρίου

Αναχώρηση για το χωριό Γράμμουστα. Από εκεί θα ξεκινήσουμε την πεζοπορία ακολουθώντας το μονοπάτι παράλληλα με τον ποταμό Αλιάκμονα και σε μισή ώρα θα συναντήσουμε τη Βλαχόστρατα.

Θα πεζοπορήσουμε σε μεικτό δάσος οξιάς και ελάτης. Στα 1.400μ υψόμετρο όπου είναι και το ψηλότερο σημείο της διαδρομής βρίσκεται το εκκλησάκι του Άγ Νικολάου.  Ακολουθώντας το δασικό δρόμο θα φθάσουμε στο αναστηλωμένο χώρο του Νοσοκομείου του ΔΣΕ. Αφού περιηγηθούμε το χώρο θα μας παραλάβει το πούλμαν μετά από 1 χιλ. χωματόδρομο.

Η μόνιμη έκθεση που στήθηκε στο χώρο όπου λειτουργούσε το Νοσοκομείο του ΔΣΕ, είναι ένα εγχείρημα που όμοιό του δεν υπάρχει.

Ο επισκέπτης, καθώς βαδίζει στο ύψωμα «Σκάλα», δίπλα στα κτίσματα της μεγάλης νοσοκομειούπολης του ΔΣΕ, έχει την ευκαιρία πλέον να αντικρίσει βήμα βήμα μια σειρά από πλούσια ντοκουμέντα – αρκετά από αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά – φωτογραφίες, χάρτες και μαρτυρίες για την κατασκευή, τη λειτουργία αλλά και τις εργασίες ανάδειξης του Νοσοκομείου του ΔΣΕ στον Γράμμο.

Το νοσοκομείο αποτελούσε τις μέρες που λειτουργούσε μια πραγματική πολιτεία. Η κατασκευή και η λειτουργία του εκείνη την εποχή αποτελούσαν έναν πραγματικό άθλο. Χτίστηκε μέσα σε συνθήκες σφοδρών μαχών, έτσι ώστε να παραμείνει κρυφό από την αεροπορία και τους ανιχνευτές του αντιπάλου.

 

Πέρα από τα οχυρωματικά έργα, τα καταφύγια προφύλαξης από τους βομβαρδισμούς, υπήρχαν μια σειρά από βοηθητικοί χώροι, ακόμα και αμφιθέατρο ψυχαγωγίας.

Αφού ο επισκέπτης συναντήσει τα πρώτα κτίσματα, μπορεί να δει στην έκθεση τις ψηφιακές αναπαραστάσεις των θαλάμων. Κατασκευές που χρειάστηκαν αμέτρητους τόνους από πέτρες και ξυλεία που μεταφέρθηκαν στην καρδιά του Γράμμου.

Ο δρόμος μέσα στο δάσος συνεχίζει και αρχίζει κανείς να αντιλαμβάνεται τις αντίξοες συνθήκες στις οποίες υπηρέτησαν οι μαχητές της Υγειονομικής Υπηρεσίας του ΔΣΕ.

Ανεβαίνοντας τον δρόμο και τα μονοπάτια, ο επισκέπτης ανακαλύπτει βήμα βήμα την ιστορία του νοσοκομείου. Από τη σύνδεση με τα κινητά ορεινά χειρουργεία, την απόφαση κατασκευής του νοσοκομείου και τις εργασίες που την υλοποίησαν, με τη συμβολή 150 κτιστών, μαραγκών και άλλων ειδικών ώστε να φτάσει στη δυνατότητα στην αιχμή της λειτουργίας του να περιθάλψει πάνω από 5.000 τραυματίες, σώζοντας χιλιάδες μαχητές και μαχήτριες από βέβαιο θάνατο.

Στη συνέχεια θα μεταβούμε στο χωριό Δαμασκηνιά Κοζάνης για να συμμετέχουμε  στη Γιορτή του Κάστανου η οποία πραγματοποιείται κάθε χρόνο.

Ο συνδυασμός των χρωμάτων του φθινοπώρου και το εκπληκτικό κάλλος των δασών των αιωνόβιων καστανιών θα μας  μαγέψει.

Σε υψόμετρο 1.000 μέτρων, με άφθονα κάστανα, εδέσματα, κρασί, πολύ χορό και γλέντι η γιορτή του κάστανου,  διοργανώνεται από το   Πολιτιστικό Λαογραφικό Σύλλογος Δαμασκηνιωτών  «Η Παναγιά».

Με το τέλος της συγκομιδής αυτού του πραγματικά υπέροχου και πολύ νόστιμου προϊόντος, του κάστανου, οι κάτοικοι της Δαμασκηνιάς έχουν καθιερώσει την γιορτή αυτή, προβάλλοντας το προϊόν που τους χαρίζει πλουσιοπάροχα η περιοχή τους.

Η Δαμασκηνιά αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα καστανοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας και υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα του Μακεδονικού Αγώνα. Στην περιοχή έχουν εντοπισθεί σημαντικά παλαιοντολογικά ευρήματα, τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Κοζάνης.

Η γιορτή χαρακτηρίζεται από τους διοργανωτές της ως το εφαλτήριο για να μπορέσει η περιοχή να αναπτυχθεί σε συνδυασμό τόσο με τη γιορτή, όσο και με άλλες δράσεις. Τη μέρα αυτή διατίθενται δωρεάν στους επισκέπτες περίπου 3.000 κιλά κάστανα και περίπου 1.000 κιλά κρασί. Στο δε κεντρικό δρόμο του χωριού αναπτύσσεται μια υπαίθρια αγορά τοπικών προϊόντων, όπως κάστανα, τσάι του βουνού, καρύδια, φρούτα, λαχανικά, όσπρια, μέλι, είδη λαϊκής τέχνης.

Εκτός από τα ψητά και βραστά κάστανα, στη γιορτή ο επισκέπτης απολαμβάνει γεύσεις και μυρωδιές της περιοχής, τα ντόπια κρέατα, το τοπικό κρασί και τσίπουρο, τα τυριά, τις πίτες, τα άγρια μανιτάρια και τα μαγειρέματα των γυναικών του χωριού. Αργά το απόγευμα επιστροφή στο Νεστόριο.

 27 Οκτωβρίου

Μετά το πρωινό όλοι μαζί θα επισκεφθούμε το νέο Μουσείο Μνημείο  του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΔΣΕ  το οποίο εγκαινιάσθηκε τον Οκτώβριο του 2021.

Μνημείο με τα  500 ονόματα νεκρών αγωνιστών από το Νεστόριο και τα 22 χωριά της περιοχής σε επίτοιχες μεταλλικές πλάκες περιβάλλουν το κτίριο του μουσείου. Δεκάδες ντοκουμέντα ιδιαίτερα από το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ αφηγούνται μέσα στο μουσείο την Ιστορία της ένοπλης αναμέτρησης στα χρόνια 1940-1949.

Η περιήγηση στο Μουσείο είναι ένα πολύτιμο μάθημα ιστορίας ενώ δεσπόζουν τόσο η πανοραμική τοιχογραφία με το ανάγλυφο όλων των οροσειρών του Ανατολικού Γράμμου και την περιγραφή των μαχών, όσο και το μοναδικό έκθεμα, η επιγραφή σύνθημα της εποχής που βρέθηκε σε τοίχο εγκαταλελειμμένου οικήματος της εποχής της πάλης του ΔΣΕ, που δείχνει και τους ακατάλυτους δεσμούς του με το λαό. Το σύνθημα που αποκολλήθηκε από τον τοίχο με την βοήθεια ξεχωριστών συντηρητών και τεχνιτών για να φτάσει αλώβητο στο Μουσείο γράφτηκε με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτώβρη του 1948 και είναι:

 “Ο ΔΣΕ είναι ατσαλλένιος”

Στην συνέχεια η α ομάδα  θα μεταβεί  στο χωριό Γράμμουστα για να πεζοπορήσει μέχρι τη λίμνη Γκιστόβα.

Ίσως, η πιο εντυπωσιακή διαδρομή του Γράμμου που συμπυκνώνει με τον πιο ζωντανό τρόπο την ουσία μίας πλήρους ορεινής εμπειρίας. Με αφετηρία το μικρό χωριό Γράμμος, γνωστό στην τοπική διάλεκτο και ως Γράμοστα, ακολουθείτε ένα πλέγμα από συνεχή κτηνοτροφικά μονοπάτια μέχρι την περιοχή Λεύκα και από εκεί προς τις θέσεις Μπαρούγκα και Φάγκου. Διασχίζοντας μία διαδρομή γεμάτη υποαλπικά λιβάδια και μικρές αλπικές λίμνες -απομεινάρια ορεινών παγετώνων- φθάνετε στη λεκάνη της λίμνης Γκιστόβα. Η γνωστότερη και μεγαλύτερη αλπική λίμνη του Γράμμου βρίσκεται σε υψόμετρο 2.350 μέτρων και τροφοδοτείται κάθε άνοιξη από τα λιωμένα χιόνια, ενώ φιλοξενεί ένα σπάνιο αλπικό οικοσύστημα με τρίτωνες και χαμηλή αλπική βλάστηση. Αφού θαυμάσουμε τη λίμνη επιστρέφουμε από την ίδια διαδρομή.

Η β ομάδα θα μείνει στο Νεστόριο  όπου θα πεζοπορήσει  ανατολικά του Νεστορίου και του στρατιωτικού νεκροταφείου, σε υψόμετρο 1.017 μέτρα για να συναντήσει  μια φυσική ακρόπολη που για αιώνες αποτέλεσε αμυντικό οχυρό στις επιδρομές εναντίον της περιοχής και ονομάζεται «Κάστρο» ή «Καϊλάς». Διαθέτει πανοραμική θέα και το εξωκλήσι της Αγίας Τριάδας.

Στα αξιοθέατα του χωριού  συμπεριλαμβάνεται η εκκλησία των Ταξιαρχών η οποία είναι τρίκλιτη βασιλική κτισμένη το 1858 και διακοσμημένη με αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο και η Κοίμηση της Θεοτόκου, η παλαιότερη εκκλησία του οικισμού, του 1816 με χαρακτηριστικό πολυγωνικό πέτρινο καμπαναριό, παλιές εικόνες εκκλησιαστικά βιβλία του 18ου και 19ου αιώνα. Θα επισκεφθούν τον  πέτρινο νερόμυλο του 19ου αιώνα με τις μυλόπετρες στις δυο νεροτριβές.

Επίσης μπορούν να πεζοπορήσουν μέχρι τον Αλιάκμονα όπου κάθε καλοκαίρι, στις αρχές του Αυγούστου πραγματοποιείτε το River Party, που περιλαμβάνει μουσικές εκδηλώσεις στα πλαίσια κατασκήνωσης όπου συμμετέχουν γνωστοί καλλιτέχνες.

 28 Οκτωβρίου

Μετά το πρωινό  θα επισκεφθούμε το χωριό Επταχώρι.  Εκει θα επισκεφθούμε την Μονή του Αγ . Γεωργίου η οποία βρίσκεται σε πλαγιά του Τάλιαρου, αγναντεύοντας το Σμόλικα της Πίνδου και τις Αρένες του Γράμμου, με αξιόλογες τοιχογραφίες  βυζαντινής τεχνοτροπίας. Σύμφωνα με την επιγραφή, σε βυζαντινή γραφή, που υπάρχει στον πρόναο χρονολογείται στο 1625.

Επίσης θα δούμε  το μονότοξο γεφύρι του Κουσιουμπλή, ένα πέτρινο γεφύρι που χτίστηκε τον 18ο ή 19ο αιώνα και συνέδεε παλαιότερα το Επταχώρι με τη Ζούζουλη, τη Φούρκα και τα βοσκοτόπια της περιοχής.

Βρίσκεται πάνω στο ποτάμι Ζουζουλιώτικο και έχει ενισχυμένα πλαϊνά ανοίγματα. Στη συνέχεια θα πεζοπορήσουμε σε ένα όμορφο μονοπάτι της περιοχής. Θα επισκεφτούμε την πλατεία στο Επταχώρι και στη συνέχεια θα πάρουμε τον δρόμο για την επιστροφή στην Αθήνα.