Οι εκκλησίες της Αθήνας είναι οι «κομιστές» της ιστορίας της αφού συνήθως έχουν χτιστεί επάνω στα ερείπια αρχαίων ναών. Μία από αυτά τα θαυμάσια μνημεία αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής και ιστορικής αξίας εκκλησία βρίσκεται στην οδό Ερμού, εκεί που πάμε όλοι για να χαζέψουμε τις βιτρίνες και να ανανεώσουμε τις στυλιστικές μας ανάγκες. Η Παναγία Καπνικαρέα άνοιξε τις πόρτες της για να τη γνωρίσουμε από κοντά
Κείμενο: Καίτη Χόρτη
Βρισκόμαστε στην καρδιά της εμπορικής και ιστορικής Αθήνας, κλείνουμε τα μάτια και αφήνουμε τη φαντασία να μας παρασύρει σε μια δίνη που μας φέρνει πολλούς αιώνες πίσω και συγκεκριμένα στον 11ο αιώνα, τη βυζαντινή εποχή. Είμαστε μέσα σε μια μικρή, κατανυκτική εκκλησία, την Παναγία Καπνικαρέα (Εισόδια της Θεοτόκου) η οποία έχει χτιστεί με χρήματα ενός πιστού που εισέπραττε το φόρο οικοδομών στα χρόνια του Βυζαντίου (καπνικός φόρος). Από έξω ακούμε θορύβους αργαλειών και μαστόρους να διπλώνουν με δύναμη τα καινούργια υφάσματα που φτιάχνουν στα εργαστήρια της περιοχής η οποία πήρε το όνομα Καμουχαρέα από τα χρυσοΰφαντα υφάσματα (καμουχάς) που υφαίνονταν εδώ. Περιεργαζόμαστε με έκσταση το εσωτερικό του ναού που ανήκει στον αρχιτεκτονικό βυζαντινό ρυθμό σταυροειδή με τρούλο με σύνθετο τετρακιόνιο, τρεις αψίδες στην ανατολική πλευρά και νάρθηκα στη δυτική πλευρά. Η τετράγωνη περίπου κάτοψη με τέσσερα στηρίγματα για τη στήριξη του τρούλου που εδράζεται σε τέσσερα τόξα με τη βοήθεια τεσσάρων σφαιρικών τριγώνων στις γωνίες μάς δίνει την εντύπωση πως η βυζαντινή αρχιτεκτονική αναδεικνύει την ιερότητα του χώρου, ενώ τα κομμάτια από κίονες παραπέμπουν στην αρχαία καταβολή. Τα καντηλέρια είναι διακοσμημένα με μπρούτζινους δράκους –φύλακες των πιστών– και στην οροφή υπάρχουν κρεμασμένα πολύφωτα-κηροπήγια. Μόνο μερικοί προβολείς με ηλεκτρικό ρεύμα έχουν τοποθετηθεί προφανώς για να προστατευτεί ο χώρος από τεχνικές παρεμβάσεις. Οι περισσότερες τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του ναού είναι έργα του Φώτη Κόντογλου (γνωστός έλληνας ζωγράφος του 20ού αιώνα), του 1955. Ο ίδιος έχει αγιογραφήσει και την εικόνα της Πλατυτέρας που φιλοξενείται στο ναό. Από την εξωτερική περιπλάνησή μας διαπιστώνουμε πως στη βόρεια πλευρά προστέθηκε ένα μονόχωρο πρόσκτισμα με τρούλο, το παρεκκλήσιο της Αγίας Βαρβάρας. Το οικοδόμημα συμπληρώθηκε από τον εξωνάρθηκα με τρεις συνεχόμενες στέγες. Η εκκλησία αρχικά είχε τη μορφή ανοιχτής στοάς αλλά ένα μικρό πρόπυλο με δύο κίονες που προστέθηκε στη νότια πλευρά της, μάλλον τον 12ο αιώνα μ.Χ. της έδωσε τη σημερινή της μορφή. Την ίδια περίοδο κατασκευάστηκε και το μωσαϊκό επάνω από την είσοδο.
Ιστορική αναδρομή
Οι κίονες με τα ρωμαϊκά κιονόκρανα, τα εντοιχισμένα γλυπτά και οι επιγραφές αποδεικνύουν ότι η Παναγία Καπνικαρέα είναι χτισμένη επάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού αφιερωμένου σε μια γυναικεία θεότητα, την Αθηνά ή τη Δήμητρα. Η αρχαιότητα έδωσε τη θέση της στη βυζαντινή εποχή. Σύμφωνα με κάποιες αναφορές ο ναός έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερης εκκλησίας την οποία είχε αναγείρει η Ευδοκία, αθηναία σύζυγος του αυτοκράτορα Θεοδόσιου του Μικρού. Κατά την Τουρκοκρατία ονομαζόταν εκκλησία της Βασιλοπούλας και του Πρέντζα. Το 1834 αποφασίστηκε να κατεδαφιστεί όμως αυτό εμποδίστηκε από το Λουδοβίκο της Βαυαρίας, πατέρα του βασιλιά Όθωνα. Η εκκλησία ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και γι’ αυτό ονομάζεται Ιερός Πανεπιστημιακός Ναός.
